Dunyo tillari haqida qiziqarli faktlar

Dunyo tillari juda xilma-xil bo‘lib, har bir tilning o‘ziga xos tarixi, grammatikasi va qiziqarli jihatlari mavjud. Hozirgi kunda yer yuzida 7 mingdan ortiq til mavjud bo‘lib, ularning ayrimlari juda keng tarqalgan, ba’zilari esa yo‘qolish arafasida turibdi. Quyida dunyo tillari haqida eng qiziqarli faktlar bilan tanishamiz.

1. Eng ko‘p so‘zga ega til

Ingliz tili dunyodagi eng ko‘p so‘zga ega til hisoblanadi. Oxford lug‘atiga ko‘ra, ingliz tilida 170 mingdan ortiq faol ishlatiladigan so‘zlar bor. Bu tilning doimiy ravishda yangi so‘zlar bilan boyib borishiga sabab bo‘luvchi omillar – ilm-fan va texnologiyalarning rivojlanishidir.

Bundan tashqari, arab tili ham juda boy lug‘atga ega. Unda har bir so‘z turli shakllarga kirishi mumkin va natijada yangi ma’nolar hosil bo‘ladi.

2. Dunyoning eng qadimgi tillari

Eng qadimgi tillardan biri sifatida sanskrit, ibroniy va tamil tillari e’tirof etiladi. Tamil tili hozirgi kunda ham keng qo‘llanadigan eng qadimgi tillardan biri bo‘lib, Hindistonda 70 milliondan ortiq kishi ushbu tilda so‘zlashadi.

Shuningdek, Xitoy tili ham eng qadimgi tillardan biri hisoblanadi va uning yozuvi ming yillar davomida deyarli o‘zgarishsiz saqlanib qolgan.

Misr ierogliflari ham qadimiy yozuv tizimlaridan biri hisoblanib, u miloddan avvalgi 3200-yillardan beri mavjud bo‘lgan.

3. Eng ko‘p so‘zlashuvchilarga ega til

Mandarin xitoy tili dunyoda eng ko‘p so‘zlashuvchilarga ega bo‘lgan til hisoblanadi. Uni 1 milliarddan ortiq kishi o‘z ona tili sifatida ishlatadi. Xitoy tilining iyerogliflar asosida yozilishi va murakkab tovush tizimi uni o‘rganishni qiyinlashtiradi.

Ingliz tili esa dunyoning eng keng tarqalgan va xalqaro muloqot tili hisoblanadi. Taxminan 1,5 milliard kishi ingliz tilida gaplasha oladi, lekin ularning faqat qariyb 400 millioni uchun bu ona tili hisoblanadi.

4. Eng uzun so‘zlar

Ba’zi tillarda juda uzun so‘zlar mavjud. Masalan, nemis tilida "Donaudampfschiffahrtsgesellschaft" kabi so‘zlar uchraydi. Ingliz tilidagi eng uzun so‘z esa 189,819 ta harfdan iborat bo‘lib, kimyoviy birikma nomiga tegishlidir.

Turk tilida esa "Muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine" kabi uzun so‘zlar mavjud.

5. Alfavitlari eng uzun va eng qisqa tillar

Eng uzun alfavit kambodja tilida bo‘lib, u 74 ta harfdan iborat. Eng qisqa alfavit esa Rotokas tilida bo‘lib, unda atigi 12 ta harf mavjud.

Koreys tili esa eng mukammal tuzilgan alfavitlardan biri bo‘lib, uni o‘rganish ancha oson.

6. Eng ko‘p rasmiy tili bor davlat

Hindiston 22 ta rasmiy tilga ega bo‘lib, bu eng ko‘p rasmiy tilga ega davlatlardan biri hisoblanadi. Janubiy Afrikada esa 11 ta rasmiy til mavjud.

Shveytsariyada to‘rtta rasmiy til bor: nemis, frantsuz, italyan va retoroman tillari.

7. Eng noodatiy tillar

Ba’zi tillar o‘zining g‘ayrioddiyligi bilan ajralib turadi. Masalan, basq tilining kelib chiqishi noma’lum va u hech qaysi ma’lum til oilasiga kirmaydi.

Piraxa tili esa Braziliyada yashovchi kichik qabila tomonidan ishlatiladi va unda son tushunchasi umuman yo‘q. Ya’ni, ular "bir", "ikki" yoki boshqa raqamlarni ifodalash uchun so‘z ishlatmaydi.

8. Til yo‘qolish xavfi ostida

Har 14 kunda dunyoda bitta til yo‘qoladi. Ko‘plab tillar kam sonli odamlar tomonidan ishlatiladi va ular asta-sekin boshqa tillarga o‘tib ketmoqda. UNESCO yo‘qolish xavfi ostida bo‘lgan tillarni ro‘yxatga oladi va ularni saqlab qolish uchun harakat qiladi.

Dunyoda yo‘qolib borayotgan tillardan biri – Livan dağ tili bo‘lib, hozirda faqat bir necha yuz kishi tomonidan ishlatiladi.

9. Sun’iy tillar

Dunyoda faqat tabiiy tillar emas, balki sun’iy tillar ham mavjud. Masalan, esperanto tili xalqaro muloqotni osonlashtirish uchun yaratilgan va hozirgacha minglab odamlar tomonidan o‘rganilmoqda. Bundan tashqari, filmlarda ishlatiladigan klingon va elflar tillari ham sun’iy tillarga misol bo‘la oladi.

Shuningdek, sun’iy ravishda yaratilgan tilga Lotin tili ham misol bo‘lishi mumkin, chunki u asosan yozma muloqotda ishlatilgan va hozirgi kunda faqat ilmiy va diniy doiralarda saqlanib qolgan.

10. Harflarsiz tillar

Ba’zi tillarda umuman harf bo‘lmaydi. Masalan, xitoy, yapon va koreys tillarida iyerogliflar ishlatiladi. Bu iyerogliflar ma’noni ifodalovchi belgilardan iborat bo‘lib, ularni o‘rganish uchun ko‘p yillar talab etiladi.

Shuningdek, ba’zi Amerika tubjoy xalqlari tillari ham yozuvsiz bo‘lib, faqat og‘zaki shaklda mavjud.

Dunyo tillari juda boy va qiziqarli. Har bir til o‘ziga xos madaniyatni, tarixni va fikrlash tarzini ifodalaydi. Yangi tillarni o‘rganish nafaqat bilimimizni kengaytiradi, balki boshqa madaniyatlarni tushunishimizga ham yordam beradi. Shu sababli, tillarni o‘rganish va saqlash juda muhim jarayondir.