Hayvonlar olamidagi g‘ayrioddiy xususiyatlar

Hayvonlar dunyosi turli xil hayratlanarli va g‘ayrioddiy xususiyatlarga ega mavjudotlar bilan to‘la. Ularning ba’zilari tabiatning mo‘’jizasi bo‘lib, o‘zining noyob qobiliyatlari bilan ajralib turadi. Quyida hayvonlarning eng g‘ayrioddiy xususiyatlari haqida qiziqarli ma’lumotlar bilan tanishamiz.

1. Axlatdan himoya qalqoni yaratadigan qum qurti

Qum qurti (Pheretima posthuma) o‘zini yirtqichlardan himoya qilish uchun atrofidagi chiqindilar va axlat bo‘laklarini o‘ziga yopishtirib, qalqon hosil qiladi. Bu usul uni nafaqat ko‘zdan yashirishga, balki dushmanlaridan himoya qilishga ham yordam beradi.

2. Elektr hosil qiluvchi baliqlar

Elektr baliqlari, masalan, elektr skat va elektr ilonbaliq, o‘z tanalaridan elektr toki chiqarish qobiliyatiga ega. Bu xususiyat ularga dushmanlaridan himoyalanish, ov qilish va hatto atrofni "ko‘rish" uchun yordam beradi. Ba’zi elektr baliqlari hatto 600 voltgacha elektr toki hosil qilishi mumkin.

3. Yorug‘lik chiqaruvchi jonivorlar

Ba’zi hayvonlar bioluminessensiya deb ataluvchi tabiiy yorug‘lik chiqarish qobiliyatiga ega. Masalan, chuqur dengiz jonzotlari – fener baliqlari yoki ba’zi turdagi meduzalar ushbu xususiyatga ega bo‘lib, ularni ov qilish yoki o‘zini himoya qilish uchun ishlatadi. Bundan tashqari, ba’zi qo‘ng‘iz turlari ham tunda yorug‘lik chiqarib, o‘ziga sherik jalb qiladi.

4. O‘z ichki organlarini tashlab qutuluvchi dengiz bodringi

Dengiz bodringi xavf tug‘ilganda o‘z ichki organlarini tashqariga chiqarib, yirtqichlarning diqqatini chalg‘itadi. Keyinchalik uning organlari qayta tiklanadi, bu esa uni tirik qolishiga yordam beradi. Bu jarayon "avtotomiya" deb ataladi va ba’zi boshqa jonivorlar, masalan, kaltakesaklar dumini tashlab qutulish jarayoniga o‘xshaydi.

5. Rangsiz qonli baliq

Antarktika hududida yashovchi muz baliqlari (Channichthyidae) qizil qon hujayralariga ega emas, ya’ni ularning qoni shaffof va rangsizdir. Bu xususiyat ularning sovuq muhitga moslashishiga yordam beradi. Ularning qonida gemoglobin bo‘lmagani sababli kislorod to‘g‘ridan-to‘g‘ri qon plazmasida eriydi.

6. Jinsini o‘zgartira oluvchi hayvonlar

Ba’zi hayvonlar hayoti davomida jinsini o‘zgartirish qobiliyatiga ega. Masalan, kloun baliqlari va o‘rdakburun mollyalari jinsini urg‘ochidan erkakka yoki aksincha o‘zgartira oladi. Shuningdek, ba’zi qurbaqalar ham muhitga bog‘liq holda jinslarini o‘zgartira oladi.

7. O‘lik bo‘lib ko‘rinib dushmanlardan qochuvchi hayvonlar

Opossum va ba’zi sudralib yuruvchilar o‘zini o‘lik qilib ko‘rsatib, yirtqichlardan qutulishadi. Bu jarayon "thanatosis" deb nomlanadi va dushmanlarni chalg‘itish uchun ishlatiladi. Opossumlar hatto o‘lik jasadning hidini chiqaruvchi maxsus modda ajratib, yirtqichlarni aldashadi.

8. Yolg‘iz ona bo‘lib ko‘payuvchi jonivorlar

Ba’zi hayvonlar jinsiy aloqasiz ko‘payish xususiyatiga ega. Masalan, Komodo ajdarholari va ba’zi turdagi ilonlar partenogenez deb nomlanuvchi usul bilan nasl qoldira oladi. Bu jarayon ularga yakkalikda ham tirik qolish va avlod qoldirish imkoniyatini beradi.

9. Uchish qobiliyatiga ega bo‘lgan ilonlar

Janubi-Sharqiy Osiyoda yashovchi "uchuvchi ilon" (Chrysopelea) daraxtlar orasida sirpanib uchib yurishi mumkin. U tanasini yassi qilib, havoda oldinga harakatlanadi. Bundan tashqari, ba’zi lemurlar va kalamushlar ham membranali tuzilish yordamida bir daraxtdan ikkinchisiga uchib o‘ta oladi.

10. Butunlay qotib qolib tirik qoluvchi ayiqchalar

Ayiqchalar (tardigradalar) – bu eng chidamli mikroorganizmlardan biri bo‘lib, ular ekstremal sharoitlarda ham tirik qolish qobiliyatiga ega. Ular hatto ochlik, radiatsiya va quruqlik sharoitida ham uzoq yillar yashashi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tardigradalar hatto kosmik bo‘shliq sharoitida ham tirik qolishlari mumkin.

11. Qayta tiklanuvchi hayvonlar

Ba’zi hayvonlar yo‘qotilgan tana qismlarini qayta o‘stirish qobiliyatiga ega. Masalan, aksolotllar va ba’zi kaltakesaklar oyoq, dum yoki hattoki ichki organlarini ham qayta o‘stira oladi. Bu jarayon regeneratsiya deb ataladi va ilm-fan bu xususiyatni insonlarda ham qo‘llash usullarini o‘rganmoqda.

12. Ko‘zsiz ko‘ra oluvchi hayvonlar

Ba’zi hayvonlar ko‘zga ega bo‘lmasa ham atrof-muhitni his qilish uchun maxsus sensor tizimlardan foydalanadi. Masalan, ko‘r kalamushlar va ba’zi g‘avvos baliqlari tovush va bosim o‘zgarishlari orqali yo‘l topadi.

Turlarning xilma-xilligi. 21-asrning boshlarida. Rossiya faunasida taxminan mavjud. 100 ming turdagi hayvonlar; ularning haqiqiy soni ko'proq, chunki bir qator taksonlar hali etarlicha o'rganilmagan. Ayrim guruhlarning, masalan, yumaloq qurtlarning xilma-xilligini taxminiy baholash bilan bir qatorda, sutemizuvchilar va qushlar turlarining soni bir necha birlik ichida hisoblab chiqilgan.

Rossiya faunasi taxminan bilan ifodalanadi. Bir hujayrali hayvonlarning 10 ming turi (protozoa yoki protistlar). Ularning qariyb yarmi kipriksimon yoki siliat turiga tegishli, taxminan. 1 ming tur parazit sporozoanlarga, 400-500 turi evglenofitlar, radiolaryalar, lobozali amyobalar, foraminiferlar va boshqalar turlariga kiradi.Ko`p hujayrali hayvonlar 28 turga kiradi. Ulardan 350 ga yaqin gubkalar, 650 ga yaqin gubkalar, 3300 ta yassi chuvalchanglar, 4600 ta dumaloq chuvalchanglar, 90 ga yaqin bosh oyoqlilar, 330 ta bosh oyoqlilar, 600 ga yaqin turgʻunlar, 100 dan ortiq turdagi novdalar, 100 turdan koʻproq antenslar, 100 dan ortiq turlar mavjud mollyuskalar, tardigradlarning 200 turi va taxminan. 68700 tur (jumladan, qisqichbaqasimonlar - 4000, dengiz o'rgimchaklari - 150, qirg'oqlar - 250, araxnidlar - 4500 dan ortiq, buloqlar yoki kollembolanlar - 800, hasharotlar - 59,100 tur); briyozoanlar – 620, chaetognatlar – 80, echinodermlar – 400; xordalar – 4400, shu jumladan assidiyalar – 300, baliqlar – 3000, amfibiyalar – 30, sudraluvchilar – 78, qushlar – 600, sutemizuvchilar – 280 tur. Kam sonli turlar (1 dan 30 gacha) qatlamli, mezozoanlar, ktenoforlar, chang ichidagi bryozoanlar, yulduz qurtlari yoki sipunculidlar, echiuridlar, pentalar, foronidlar, braxiopodlar, pogonoforlar va hemichordatlar bilan ifodalanadi.

Rossiya faunasi taxminan o'z ichiga oladi. Yerdagi barcha hayvonlar turlarining 7%. Shu bilan birga, har xil turdagi va sinflarning nisbiy boyligi (dunyodagi takson turlari sonining ulushi) juda farq qiladi. Hasharotlarning eng katta sinfi turlarining soni taxminan. Dunyo entomofaunasining 6%, dumaloq va yassi chuvalchanglar turlari soni, shu jumladan, koʻplab parazitlar 20%, bryozoanlar esa 16%. Xordalarning ayrim guruhlari nisbatan yaxshi ifodalangan: assidiyalar - 15%, baliqlar - taxminan. 12%. Yuqori umurtqali hayvonlar (qushlar va sutemizuvchilar) uchun bu ko'rsatkich 6-7% darajasida va butun xordatlar filumi uchun - taxminan. 8%. Turlar soni bo'yicha dunyo faunasida ikkinchi yirik filumning nisbiy xilma-xilligi - mollyuskalar (taxminan 2%) va uning eng katta sinfi - gastropodlar (1,5%) ancha past. Bu tropiklarda o'sadigan mollyuskalarning issiqlikni yaxshi ko'radigan tabiati bilan bog'liq. Amfibiyalar (0,7%) va sudralib yuruvchilar (2,0%) sinflarining nisbatan past xilma-xilligi ham xuddi shunday sababdir. Jamoa darajasida bu ko'rsatkich yanada o'zgarib turadi. Ba'zi qushlar, masalan, Psittacidae, Rossiya faunasida umuman yo'q, boshqalari (Columbiformes, kukuga o'xshash qushlar, Swift o'xshash qushlar, Piciformes) atigi 2-3% ni tashkil qiladi. Shu bilan birga, Rossiya hududida Anseriformesning 50 turi (32%) va Auksning kichik tartibining barcha turlari uyasi.

Turlarning xilma-xilligi va endemizm markazlari. Rossiyaning hayvonot dunyosining rivojlanishi iqlim o'zgarishi va zamonaviy tabiiy zonalarning shakllanishi ta'sirida ham, uzoq muddatli izolyatsiya natijasida alohida jismoniy va geografik mintaqalarda evolyutsiya jarayonlarining izolyatsiyasi natijasida sodir bo'ldi. Shuning uchun noyob tur komplekslari, shu jumladan ko'p sonli endemiklarga ega bo'lgan hududlar va suv zonalari aniqlanadi. Avvalo, bularga Baykal ko'li, Amur va Primorsk oblastlari, Shimoliy Kavkaz, shimoli-sharqiy Osiyo va Oltoy kiradi. Baykal faunasi, taxminan. 2600 turdagi hayvonlar evolyutsiya nazariyasi, ekologiya va biogeografiyaning ko'plab savollarini hal qilish uchun ajoyib model bo'lib xizmat qiladi. Endemik Baykal muhri ko'pchilikka ma'lum ; uning ajdodlari ko'lga Shimoliy Muz okeanidan daryolar orqali kirgan bo'lishi mumkin. Hayvonlarning ayrim guruhlari, bu eng katta chuchuk suv havzasida alohida evolyutsiya jarayonida, ko'plab endemik turlarni va hatto moslashish shakllarining keng doirasiga ega bo'lgan avlodlarni hosil qilgan. Shunday qilib, scorpaenoid tartibidagi gobi baliqlari - kurak baliqlari va golomyankalar ko'lda 10 ta endemik avlod va 30 ta ekologik xilma-xil turlar bilan ifodalanadi (pastki, o'troq, chuqur dengiz, turli xil ovqatlanish, ko'payish, xulq-atvorga ega pelagik). Baykal ko'lida 100 ga yaqin turni tashkil etadigan Amfipodlar tartibidagi qisqichbaqasimonlarda endemik turlanishning ulkan jarayoni kuzatiladi . 270 turdagi va keng moslashuvchan nurlanishni namoyish etadi, shu jumladan hayvonlarning boshqa guruhlari, shu jumladan baliqlar (parazitlar, simbiontlar, kommensallar) bilan koadaptatsiya (o'zaro moslashish). Bu yerdagi mollyuskalar juda xilma-xildir (faqat gastropodlar sinfi 100 ga yaqin turni tashkil qiladi). Bir suv havzasidagi alohida guruhlarning bunday boyligi o'ziga xos "portlovchi" evolyutsiyaning namunasidir.

Uzoq Sharq hayvonot olamining katta tur xilma-xilligi va yuqori endemizm darajasining sabablari landshaft va iqlim sharoitining o'ziga xos xususiyatlari, shuningdek, fauna shakllanishining murakkab jarayonlari. Uning yuqori xilma-xilligi ko'plab hayvonlar guruhlari tomonidan namoyon bo'ladi.

Hayvonlar olami nihoyatda mo‘’jizaviy va noodatiy qobiliyatlarga boy. Ularning turli xususiyatlari tabiatning naqadar ajabtovur va mukammal ekanligini yana bir bor isbotlaydi. Ushbu g‘ayrioddiy qobiliyatlar hayvonlarning yashash uchun kurashish usullarini ko‘rsatib, tabiatdagi murakkab muvozanatni yoritib beradi. Bundan tashqari, hayvonlarning noyob xususiyatlarini o‘rganish, ilm-fan va texnologiyada yangi kashfiyotlarga yo‘l ochishi mumkin.