Inson miyasi – eng murakkab va sirli organlardan biri bo‘lib, u bizning fikrlash, his-tuyg‘ular, xotira va harakatlarni boshqaradi. Olimlar inson miyasi haqida ko‘plab tadqiqotlar o‘tkazgan bo‘lsalar ham, uning barcha sirlarini hali ham to‘liq ochib bera olishmagan. Quyida inson miyasi haqida 10 ta hayratlanarli fakt bilan tanishamiz.

A highly detailed digital illustration of a human brain with glowing neural connections, symbolizing intelligence and complex neural activity.

1. Miya trillionlab neyronlardan iborat

Inson miyasi taxminan 86 milliard neyronlardan tashkil topgan bo‘lib, har bir neyron boshqa minglab neyronlar bilan bog‘langan. Bu ulkan tarmoq miya faoliyatining asosiy negizini tashkil etadi.

2. Miya kislorodga juda ehtiyojmand

Miya tana vaznining atigi 2% ini tashkil etadi, lekin u organizmga kiradigan kislorodning taxminan 20% ini iste’mol qiladi. Shuning uchun ham miyaga kislorod yetishmovchiligi jiddiy muammolarga olib kelishi mumkin.

3. Miya energiya iste’mol qilish bo‘yicha juda faol

Miya taxminan 20 vatt energiya sarflaydi, bu esa kichik bir lampochkani yoritish uchun yetarli. Uning doimiy ravishda yuqori darajada ishlashi uchun yetarlicha ozuqa moddalar va dam olish muhim ahamiyatga ega.

4. Miya o‘zini tiklash qobiliyatiga ega

Ilgari miya hujayralari tiklanmaydi deb hisoblangan, lekin zamonaviy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, miyada neyrogenez (yangi neyronlar hosil bo‘lishi) jarayoni mavjud. Ayniqsa, yangi bilimlar o‘rganish va aqliy mashqlar bajarish bu jarayonga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

5. Miya tush ko‘rish jarayonida ham faol ishlaydi

Tush ko‘rish jarayonida miya juda faollashib, hayotiy vaziyatlarni qayta ishlaydi va xotiralarni mustahkamlashga yordam beradi. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, inson tushlarining aksariyat qismi kechaning ikkinchi yarmida sodir bo‘ladi.

6. Miya og‘riqni his qilmaydi

Miya murakkab og‘riq signallarini qayta ishlasa ham, undagi to‘qimalarning o‘zida og‘riq retseptorlari mavjud emas. Shu sababli, jarrohlik amaliyotlari vaqtida miya o‘ziga tegishli og‘riqni sezmaydi.

7. Stress miyaga salbiy ta’sir qiladi

Doimiy stress va asabiylik miyada kortizol gormoni miqdorini oshirib, xotira va o‘rganish qobiliyatini pasaytirishi mumkin. Shu sababli, stressni boshqarish usullaridan foydalanish miyani himoya qilishga yordam beradi.

8. Miya informatsiyani chaqmoq tezligida qayta ishlaydi

Neyronlar o‘rtasidagi signal uzatilish tezligi 120 m/s gacha yetishi mumkin. Bu shuni anglatadiki, inson juda tez fikrlash va vaziyatlarga tez javob bera olish qobiliyatiga ega.

9. Miya jismoniy mashqlarni yaxshi ko‘radi

Jismoniy faollik miyaga qon va kislorod yetkazib berish jarayonini yaxshilaydi. Doimiy sport bilan shug‘ullanish xotirani mustahkamlash va keksayish jarayonini sekinlashtirishga yordam beradi.

10. Miya doimiy ravishda o‘zgarishda davom etadi

Miya plastikligi – bu uning doimiy o‘zgarish va moslashish qobiliyatidir. Yangi bilimlar o‘rganish, aqliy mashqlar bajarish va ijodiy faoliyat bilan shug‘ullanish miyani rivojlantirishga yordam beradi.

Интересные факты о человеческом мозге

Inson miyasi – nihoyatda murakkab va qobiliyatli organ bo‘lib, uning imkoniyatlari hali to‘liq o‘rganilmagan. Bizning miyamiz hayot davomida o‘zgarishda davom etadi va uni sog‘lom saqlash bizning qo‘limizda. Miyamiz faoliyatini yaxshilash uchun doimiy o‘rganish, stressdan qochish va jismoniy faollik bilan shug‘ullanish muhim ahamiyatga ega.

Butunjahon miya kuni munosabati bilan 17 iyuldan 23 iyulgacha Miya salomatligi haftaligi o'tkaziladi. Mubolag'asiz, har birimizning shaxsiyatimizni aks ettiradigan bu sirli organ haqida nimalarni bilamiz?

Miya yumshoq, shimgichli massadir. U bosh suyagining suyaklari va meninks deb ataladigan uchta nozik membrana bilan himoyalangan. Miya miya omurilik suyuqligi deb ataladigan suyuqlik bilan o'ralgan. Bu suyuqlik miya membranalari orasidagi bo'shliqlarda va miya ichidagi qorinchalar deb ataladigan bo'shliqlarda mavjud.

Asab tarmog'i miyadan xabarlarni tananing qolgan qismiga va yana orqaga uzatadi. Ba'zi nervlar to'g'ridan-to'g'ri miyadan ko'zlarga, quloqlarga va boshning boshqa qismlariga tarqaladi. Boshqa nervlar orqa miya orqali o'tib, miyani tananing boshqa qismlari bilan bog'laydi.

Miya biz nima qilishni xohlayotganimizni (masalan, gaplashish yoki yurish) va tana o'ylamasdan nima qilishini (masalan, nafas olish) boshqaradi. Miya bizning hislarimiz (ko'rish, eshitish, teginish, ta'm va hid), xotira, his-tuyg'ular va shaxsiyatimizni ham boshqaradi.

Bizning miyamiz biz tasavvur qilganimizdan ham ko'proq ishlashga qodir. Aqlning yashirin imkoniyatlari tufayli biz kashfiyotlar qilamiz, maqsadlarimizga erishamiz va eng ezgu orzularimizni amalga oshiramiz. Ko'proq ish qilish va dangasa bo'lmaslik uchun miyamiz nimaga qodirligini bilish va o'zimizni tinchlantirishga yo'l qo'ymaslik muhimdir.

  • Miya haqiqat va tasavvurni teng ravishda idrok etadi. Biz dastlab har qanday harakat, iborani haqiqat yoki yolg‘onga ajratmasdan munosabat bildiramiz. Albatta, siz haqiqatga e'tibor bermasdan, pushti ko'zoynakda yashashni yaxshi ko'radigan odamlar haqida eshitgansiz.
  • Miya aqliy mehnatdan charchamaydi. Charchoq va befarqlik hissi birinchi navbatda his-tuyg'ular va tajribalar tufayli paydo bo'ladi. Aqliy mehnat paytida miyadan o'tadigan qonning tarkibi o'zgarmaydi.
  • Ko'pincha miya avtomatik rejimda bo'ladi. Kundan kunga takrorlanadigan odatiy harakatlar ongimizni avtomatik rejimga qo'yadi. Shuning uchun miyangizni harakatga keltirish uchun konfor zonangizdan chiqib ketish muhimdir.
  • Miya biz nimani o'ylayotganimizni ko'radi. Bizning orzularimiz yoki fikrlarimiz idrokimizda aks etadi. Misol uchun, agar siz ma'lum bir rusumdagi avtomobil sotib olishni maqsad qilgan bo'lsangiz, uni boshqa o'tkinchilarga qaraganda ko'proq ko'rasiz.
  • Inson miyasi, har qanday mushak kabi, mashg'ulotlarga muhtoj. Krossvordlar, treninglar, o'quv kurslari, filmlar, sog'lom va foydali oziq-ovqat, toza havo va sport - bu inson miyasining to'g'ri ishlashi uchun zarurdir.
  • Miya hech qachon uxlamaydi va dam olmaydi. Hatto uyquda ham miya uyg'ongandan ikki baravar ko'p ishlaydi.
  • Bulutlarda bo'lish yaxshi. Miya dam olishi uchun vaqti-vaqti bilan faol faoliyatni o'chirib qo'yish kerak. Bu erda yordam beradigan eng yaxshi narsa - sport yoki shunchaki faol o'yin.
  • Miya yangi ma'lumotlarni eslab qolish uchun keraksiz ma'lumotlarni o'chirib tashlaydi. Har qanday ma'lumotni unutib qo'yishingiz, uni uzoq vaqt davomida ishlatmaganligingizni ko'rsatadi. Shuning uchun siz uchun muhim bo'lgan ma'lumotlarni tez-tez eslang.
  • Miya og'riqni sezmaydi. Olimlar isbotladilarki, ko'plab nerv tugunlari miyaga signallarni uzatadi, u javob beradi.
  • Biz miyamizni yangilashimiz mumkin. Har qanday faoliyat yangi neyron aloqalarni shakllantirish orqali miyani o'zgartirishi mumkin. Agar biz o'z martabamizda muvaffaqiyat qozonishimiz dargumondek tuyulsa ham, doimiy harakatlar yordamida miyaning o'zi maqsad sari yo'l ochib bera boshlaydi.

Miya sog'lig'ini saqlash uchun aqliy faollikni yuqori darajada ushlab turish, ko'proq harakat qilish, qon bosimini nazorat qilish, o'z vaqtida tibbiy ko'rikdan va profilaktika tekshiruvidan o'tishni unutmang.

Miya kasalliklari juda xilma-xil bo'lishi mumkin: nerv-mushak kasalliklari, epilepsiya, ko'p skleroz, Parkinson kasalligi, turli xil demanslar, surunkali miya yarim ishemiyasi va insult.