Tarix – bu insoniyatning o‘ziga yozgan xotirasi, oʻtmish saboqlari va kelajak yoʻlini yorituvchi mayoqdir. Insoniyat taraqqiyot yo‘lida ko‘plab sinovlardan o‘tgan, har bir avlod avvalgisining tajribasi va bilimlari asosida hayotini qurgan. Tarixni bilish va uni chuqur o‘rganish shaxs va jamiyat hayotida o‘ta muhim o‘rin tutadi. O‘z tarixini bilmagan inson – yo‘lsiz qolgan sayyoh, ildizsiz daraxt kabidir. Ushbu maqolada insonlar nima sababdan tarixni o‘rganishi zarur ekani chuqur tahlil qilinadi.

1. Oʻzlikni anglash va milliy gʻururni shakllantirish :

Tarix – bu xalqning oʻtmishdagi shonli yoʻli, milliy qahramonlari, madaniy merosi va umumiy qadriyatlarini mujassamlashtiruvchi fanga aylangan. O‘z tarixini chuqur bilgan inson o‘z ajdodlariga hurmat bilan qaraydi, ularning mehnati, jasorati va fidoyiligidan faxrlanadi. Masalan, Amir Temur, Jaloliddin Manguberdi, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi tarixiy shaxslarimizning hayoti yoshlar uchun o‘rnak bo‘lib xizmat qiladi. Ular yurtparvarlik, jasorat, adolat va tafakkur timsolidir.

Tarixni bilish orqali inson “Men kimman?”, “Qayerdaman?”, “Qanday yoʻldan kelyapman?” degan savollarga javob topadi. Bu esa unga milliy oʻzligini anglash, jamiyatdagi oʻz oʻrnini topish va kelajakka ishonch bilan qarash imkonini beradi.

2. Tarix – insoniyat tajribasi va saboqlari manbai :

Tarix insoniyat boshidan oʻtkazgan tajriba va saboqlarning jamlanmasidir. Urushlar, inqiloblar, buyuk kashfiyotlar, madaniy yuksalish va inqirozlar – bularning barchasi tarix sahifalarida muhrlangan. Ularni oʻrganish orqali insoniyat qanday yoʻldan oʻtgani, qanday xatolarni qilgani va qanday yutuqlarga erishgani haqida xulosa chiqaradi.

Masalan, "Ikkinchi jahon urushiʼʼ saboqlari, totalitar tuzumlar oqibati, mustamlakachilik siyosatining fojiaviy natijalari – bular zamonaviy jamiyatda tinchlik, inson huquqlari va demokratiyani qadrlash zarurligini tushunishga yordam beradi. Tarixni bilmagan xalq ushbu xatolarni yana takrorlashi mumkin.

3. Davlat va jamiyat qurilishida tarixiy tajribaning roli :

Har qanday davlat o‘z siyosati va strategiyasini o‘tmish tajribasiga asoslanib ishlab chiqadi. Tarixiy voqealarni tahlil qilish orqali siyosatchilar, huquqshunoslar, iqtisodchilar va boshqa mutaxassislar hozirgi muammolarni chuqurroq tushunib, muqobil yechimlar topishga harakat qiladi.

Masalan, Oʻzbekistonning mustaqillikdan keyingi rivojlanish yoʻlida Amir Temur tuzgan davlat boshqaruvi tajribasi, Jadidlar harakatining islohotchilik gʻoyalari, Mustaqillik yillaridagi tarixiy merosga asoslangan siyosiy qarorlar muhim oʻrin tutadi.

4. Shaxsiy dunyoqarash va tafakkurni rivojlantirish :

Tarixni oʻrganish inson tafakkurini kengaytiradi, fikrlash qobiliyatini kuchaytiradi. Chunki tarix – bu sabablari va oqibatlari bilan bog‘liq murakkab voqealarni tahlil qilishni talab etadi. Tarixiy tafakkur insonni biror hodisani faqat yuzaki emas, balki ildizi va kontekstida anglashga o‘rgatadi. Bu esa uni nafaqat bilimli, balki zukko, vazmin va dono shaxsga aylantiradi.

Shuningdek, tarixiy romanlar, hujjatli filmlar, muzeylar, yodgorliklar orqali inson o‘z madaniyatini chuqurroq anglaydi va estetik didi shakllanadi.

5. Tarix – birdamlik va ijtimoiy ongni shakllantiradi :

Tarix umumiy xotira va birlik manbaidir. Bir xalqning oʻtmishdagi kurashlari, muvaffaqiyatlari va muqaddas qadriyatlari jamiyatni birlashtiruvchi omil bo‘lib xizmat qiladi. Tarixiy bayramlar, muhim sanalar, yodgorliklar xalqni o‘zining yagona va mustahkam ildizlariga qaytaradi. Ayniqsa, yosh avlodni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda tarixning ahamiyati beqiyosdir.

Misol uchun, 9 may – Xotira va qadrlash kuni yoki 1 sentyabr – Mustaqillik kuni kabi tarixiy sanalar xalq birligini mustahkamlashda muhim vositadir.

6. Tarix – ilmiy izlanishlar va yangiliklar manbai :

Zamonaviy tarixshunoslik faqat voqealarni sanab o‘tish emas, balki ularni chuqur tahlil qilish, yangi faktlarni ochish, arxiv hujjatlarini o‘rganish, tarixiy yodgorliklarni tiklash kabi ko‘plab ilmiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Shu sababli tarixshunoslik fani doimiy ravishda yangilanib, rivojlanib boradi. Har bir tarixiy manba, har bir arxiv hujjati – bu yangi haqiqat sari yo‘l ochuvchi imkoniyatdir.

Tarixni o‘rganish – bu shunchaki oʻtmishga nazar tashlash emas. Bu – o‘zligimizni anglash, shaxsiy va milliy yuksalish uchun zarur poydevorni barpo etishdir. Har bir inson oʻz tarixini bilishi, undan saboq olishi va uni kelajak avlodlarga yetkazishi kerak. Chunki tarixsiz kelajak yo‘q. Shuning uchun, tarixni o‘rganish – bu har bir ongli fuqaroning burchi, vazifasi va or-nomusidir.