O'zbegim qaynonalari: an'analar qadryatlar va zamonaviy muhit

Qaynona so‘zi o‘zbek oilaviy madaniyatida nafaqat bir insonni, balki butun boshli qadriyatlar tizimini ifodalaydi. Ular oila an'analarini asrab-avaylovchi, avlodlar o‘rtasidagi ma’naviy ko‘prik vazifasini o‘taydi. O‘zbek xalqi uchun qaynona – bu nafaqat erining onasi, balki kelinning ham hayotiy murabbiyi, ustozi, ba’zan esa oila muhitidagi eng muhim tarbiyachidir. Ushbu maqolada biz qaynona mavzusiga chuqurroq nazar tashlab, o‘zbek oilalarida ularning tutgan o‘rni, an'analar va zamonaviylik ta’siri haqida so‘z yuritamiz.

Qaynona: Oila tayanchi va donishmandlik timsoli

O‘zbek oilalarida qaynonalar qadimdan oilaning ma’naviy tayanchi hisoblangan. Ular oilaviy urf-odatlarni asrab-avaylab, avloddan-avlodga yetkazib kelgan. Xususan, kuyov va kelinning oila qurishi bilan yangi bir davr boshlanadi. Ushbu davrda qaynonaning roli nihoyatda muhimdir. Kelinni yangi hayotga moslashtirish, oiladagi urf-odatlarni o‘rgatish va unga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish qaynonaning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.

O'zbekona qadryatlarda qaynonaning o'rni

O‘zbekona odat va qadriyatlarga ko‘ra, qaynona “uy bekasi” maqomiga ega. Bu maqom nafaqat uy-joyni boshqarish, balki oiladagi ma’naviy va ruhiy muhitni ham asrab-avaylashni anglatadi. 

• Mehribon bo‘lish: Kelinni o‘z farzandidek qabul qilish va unga ona mehrini ulashish qadimiy qadriyatlarimizdan biridir. Qaynona, odatda, o‘z mehrini ko‘rsatish orqali kelinning oila muhitiga tezroq moslashuviga yordam beradi.
• O‘rgatuvchi bo‘lish: Qaynona kelinning hayotda uchraydigan qiyinchiliklarga sabr-toqat bilan yondashishini va oiladagi muhim qadriyatlarni anglashini ta’minlaydi.
• Halollik va rostgo‘ylikni tarbiyalash: O‘zbek oilalarida halollik va samimiyat qadrlanadi. Qaynonalar ushbu qadriyatlarni kelinlarga o‘rnak bo‘lish orqali o‘rgatadi.

Qaynonalar va urf-odatlar

O‘zbek an'analarida har bir qaynonaning o‘ziga xos vazifalari va majburiyatlari bo‘lgan. Masalan:

1. To‘y va marosimlar: Qaynonalar to‘y, sunnat to‘yi yoki boshqa marosimlarda asosiy tashkiliy ishlarni o‘z zimmalariga olgan. Bu tadbirlarni uyushqoqlik bilan o‘tkazish va oilaning obro‘sini saqlash ularning mas’uliyatli ishi bo‘lgan.
2. Osh damlash va mehmondo‘stlik: Qaynona uy bekasi sifatida oshxonada pishiradigan taomlari va mehmondo‘stligi bilan mashhur bo‘lgan. Mehmonlarga yaxshi xizmat qilish va oilaning obro‘sini ko‘tarish qaynona zimmasidagi muhim jihatlardan biri.
3. Oila a’zolarini birlashtirish: Qaynonalar farzandlari va kelin-kuyovlar o‘rtasida ishonch va mehrni shakllantiruvchi vositachi bo‘lib xizmat qilishadi. Ular oilada muammolarni hal qilishda donishmandlik bilan yo‘l ko‘rsatishadi.

An'anaviy qaynonalik va zamonaviy muhit

Bugungi zamon qaynona va kelin munosabatlariga yangicha yondashuvlarni olib keldi. Endi qaynona va kelin o‘rtasida nafaqat urf-odatlarga, balki bir-birini tushunishga asoslangan hamkorlik mavjud. Zamonaviy qaynonalar kelinlarining o‘qishi, ishlashi, tadbirkorlik bilan shug‘ullanishini qo‘llab-quvvatlaydi. Shu bilan birga, an'analarni ham unutmaydi.

Zamonaviy qaynonalarning o‘zbek oilalaridagi roli quyidagicha bo‘lishi mumkin:

1. Demokratik munosabat: Qaynona kelinning shaxsiy chegaralarini hurmat qilishi va uning fikrlarini inobatga olishi muhim. Masalan, kelinning ishlashi yoki ta’lim olishiga imkoniyat yaratish qaynonaning zamonaviy dunyoqarashini namoyon etadi.
2. Qo‘llab-quvvatlash: Kelin yangi muhitga moslashayotganda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Qaynona unga maslahat va qo‘llab-quvvatlash ko‘rsatib, oiladagi totuvlikni ta’minlashi lozim.
3. Yaxshi muhit yaratish: Zamonaviy qaynona oilada tinch va mehrli muhitni shakllantirishga harakat qiladi.

Qaynona va kelin munosabatlarini mustahkamlash yo'llari

O‘zbek oilalarida qaynonalar va kelinlar o‘rtasida yaxshi munosabatlarni ta’minlash uchun quyidagi jihatlarga e’tibor qaratish lozim:

• Hurmat: Qaynona va kelin bir-birini hurmat qilsa, barcha muammolarni oson hal qilish mumkin. Bu hurmat oila a'zolari va boshqalar uchun ham yaxshi namuna bo‘ladi.
• Ochiq muloqot: Qaynonalar kelinlar bilan ochiq va samimiy muloqot qilishga intilishlari kerak. Muloqot oila a’zolari o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlashning asosiy vositasidir.
• An‘analarni o‘rganish va ulashish: Kelinlar oilaning urf-odatlarini o‘rganish orqali qaynonaning hurmatini qozonishi mumkin. Bu esa oila muhitida hamjihatlikni oshiradi.
• Qadr va qadriyatlar: Qaynonalar kelinning ijobiy jihatlarini qadrlashi, kelin esa qaynonaning tajribasi va maslahatlariga hurmat bilan qarashi kerak.

Qaynonalarning tarbiyaviy roli

Qaynona nafaqat oila boshqaruvchisi, balki kelinning farzandlariga ham tarbiya beruvchi shaxsdir. Farzandlar uchun qaynona obrazida mehribon va donishmand buvi timsoli shakllanadi. Ularning farzandlar bilan vaqt o‘tkazishi, ularga ertaklar aytib berishi yoki o‘z hayotiy tajribalaridan hikoyalar ulashishi tarbiyaning muhim qismi hisoblanadi.

Qaynona:

1. Qadriyatlarni saqlaydi: Oila a’zolariga o‘zbekona odob-axloq qoidalarini o‘rgatadi.
2. Mehribonlik va sabrga o‘rgatadi: Farzandlarga mehribonlik va sabr-toqatning ahamiyatini tushuntiradi.
3. Oila birligini mustahkamlaydi: Oila a’zolari o‘rtasidagi mehr-oqibatni mustahkamlaydi.

O‘zbek qaynonalari – bu oila tarixi va qadriyatlarini saqlovchi ulkan timsoldir. Ularning oiladagi o‘rni o‘zgarmas bo‘lib qolaveradi, lekin zamonaviylik sharoitida bu munosabatlar yangi ko‘rinishga ega bo‘lmoqda. Eng muhimi, qaynonalar va kelinlar bir-birini tushunishga, hurmat qilishga intilishlari zarur. Chunki bu nafaqat oilaning, balki butun jamiyatning mustahkamligi va barqarorligiga hissa qo‘shadi.

Kelinglar ham, qaynonalar ham bir-birlariga mehr bilan yondashib, o‘zbekona qadriyatlarni saqlash va rivojlantirishga hissa qo‘shsalar, oilalarda baxt va tinchlik hukm suraveradi.