psixologiyada o'ziga baho berish inson
foto copilot

O'ziga baho berish, psixologik jihatdan, insonning o'zini qanday ko'rishi, o'z qadrini qanday baholashi va o'ziga nisbatan qanday munosabatda bo'lishini bildiradi.Bu faqat tashqi muvaffaqiyatlar bilan bog'liq emas, balki ichki, ruhiy va hissiy holatini ham o'z ichiga oladi. O'ziga to'g'ri baho berishni o'rganish, birinchi navbatda, o'z- o'zini anglash va o'z his- tuyg'ularini tan olishni talab qiladi. Mana, bu jarayonni yaxshilash uchun ba'zi muhim bosqichlar:

1. O'zini anglash va o'z- o'zini qadrlash

  • O'ziga baho berishning boshlang'ich nuqtasi o'zini to'g'ri anglashdir. Bu sizning o'zingiz haqingizda qanday tasavvurga ega ekanligingizni va qanday xulq- atvor ko'rsatganingizni tahlil qilishni o'z ichiga oladi.
  • O'zini qabul qilish: Har bir insonda kuchli va zaif tomonlar mavjud. O'zingizni tanqid qilayotganda, zaifliklaringizni ham qabul qilishni o'rganing. Xatolarni o'rganish va ulardan saboq olish muhim.
  • Ichki ovoz: O'zingizga qanday gapirasiz? Ichki nutqingiz ko'pincha sizning o'ziga bo'lgan munosabatingizni shakillantiradi. ijobiy va quvnoq ichki nutq o'ziga bo'lgan ishonchni oshiradi.

2. Haqiqiy o'z- o'zini baholash

  • O'ziga baho berishda haqiqiylikmuhim rol o'ynaydi. Aksariyat odamlar o'zlarini yoki haddan tashqari yuqori baholaydular, yoki haddan tashqari past baholaydilar.Haqiqiy baho, o'zingizni haqiqiy holatda qabul qilishni anglatadi.
  • O'zining muvaffaqiyatlarini aniqlash: O'zingizga baho berishda, siz erishgan muvaffaqiyatlarni, kichik yutuqlarni ham esda tutish muhimdir. Bu, o'ziga nisbatan ishochni oshiradi.
  • O'zining xatolarini qabul qilish: Xatolarni tan olish va ularni o'rganish o'zini o'z- o'zini baholashning muhim qismidir. Xatolarni salbiy holat sifatida emas, balki o'sish va rivojlanish imkoniyati sifatida ko'rish kerak.

3. O'zini sevish va o'zgalarni sevish

  • O'ziga baho berish, o'zini sevishni anglatadi. O'ziga sevgi, o'zini qadrlash va o'z his- tuyg'ularini hurmat qilishni o'z ichiga oladi.
  • O'z- o'zini sevish: O'zingizga e'tibor berish, o'z sog'ligingizni va ruhiy holatingizni saqlash. Bu turli shakillarda namoyon bo'lishi mumkin- yaxshi ovqatlanish, sport bilan shug'ullanish, sevimli mashg'ulotlarga vaqt ajratish va boshqalar.
  • Maqsadga yo'naltirilgan sevgi: O'zingizni sevish faqat o'zingiz uchun emas, balki atrofdagilarga ham mehr va hurmat ko'rsatish, boshqalarga nisbatan hurmatni oshiradi.

4.Salbiy fikrlarni boshqarish

  • O'ziga to'g'ri baho berish jarayonida salbiy fikrlar va o'zini past baholashni yengish juda muhim.Ko'pincha, insonlar o'zlarini qiyinchiliklarga duch kelganda yoki muvaffaqiyatsizlikka uchraganda past baholaydilar.
  • Negativ fikrlarni qayta shakillantirish: Salbiy fikrlar paydo bo'lganda, ularni aniqlang va ularni ijobiy yoki konstruktiv tarzda qayta shakllantirishga harakat qiling. Masalan, “ Men hech qachon muvaffaqiyatga erisholmayman” degan fikrni “Men hali muvaffaqiyatga erishmadim, lekin har bir urinish menga yangi tajriba va saboq beradi” degan fikr bilan almashtiring.
  • Muvaffaqiyatsizlikka ijobiy yondashish: Muvaffaqiyatsizlikni faqat salbiy holat sifatida qabul qilmasdan, uni o'rgatish va rivojlanish imkoniyati sifatida ko'rishga harakat qiling.

5. Atrof- muhit va odamlarning ta'siri

  • O'ziga baho berishda atrofdagilarning fikri muhim rol o'ynaydi, lekin bu fikrlar sizning o'z- o'ziga baho berishingizga ta'sir qilmasligi kerak. Atrof- muhitdagi odamlarning ijobiy yoki salbiy fikrlari sizning o'ziga bo'lgan munosabatingizni shakillantirishi mumkin, ammo ularni boshqarish va o'zingizning ichki ishonchingizni saqlash kerak.
  • Salbiy odamlar bilan munosabatlarni boshqarish: Atrofingizdagi salbiy yoki sizni past baholovchi insonlardan uzoqlashish, o'zingizni rivojlantirish va o'z- o'zini qadrlash jarayonini qo'llab- quvvatlaydi.
  • Ijobiy ta'sirlar yaratish: Sizni qo'llab- quvvatlovchi, ilhomlantiruvchi va ijobiy odamlar bilan muloqotda bo'lish sizning o'ziga bo'lgan ishonchingizni oshiradi.

6. O'ziga motivatsiya va maqsadlar belgilash

  • O'ziga baho berishda, maqsadlarni belgilash va ularga erishish uchun reja tuzish muhim. O'ziga motivatsiya, hayotdagi maqsadlarga erishishga yordam beradi va bu jarayonning bir qismi sifatida o'zini qadrlashni oshiradi.
  • Kichik maqsadlar belgilash: Katta maqsadlarni kichik qadamlar bilan bo'lish va har bir qadamda muvaffaqiyatni nishonlash o'ziga bo'lgan ishonchni oshiradi.
  • O'z- o'zini mukofotlash: Har bir erishilgan maqsadni mukofotlash, o'ziga baho berishni va o'z- o'zini qadrlashni mustahkamlaydi.

7. O'ziga baho berishning ijtimoiy jihatlari

  • Ba'zi odamlar o'ziga baho berishda ijtimoiy omillarni- boshqalar tomonidan tan olinish va rag'batlantirishni hisobga olishadi. Biroq, ijtimoiy qabul qilishning ortiqcha muhimligini o'zgartirish kerak.
  • O'ziga nisbatan ijtimoiy ta'sirni boshqarish: Ijtimoiy tarmoqlarda yoki kundalik hayotda boshqalarning fikrlariga qaramasdan, o'zingizni qabul qilish va qadrlashga intilish muhimdir.

Shaxsning o'zini- o'zi baholashi shaxs kamolotining muhim ko'rsatkichdir. Odamning o'ziga- o'zi qanday munosabatda bo'lishi unga atrofdagilarning qanday munosabatda bo'lishiga bog'liqdir. O'zini- o'zi baholash shaxsning hal qiluvchi xususiyati, uning o'zagidir. O'zini- o'zi baholash jamoadagi faoliyati, mavqeini, uning boshqa a'zolariga o'zining munosabatini baholashni o'z ichiga oladi. Shaxsning faolligi, uning jamoa faoliyatida ishtiroki uning o'zini- o'zi tarbiyalashiga intilishi, o'zini- o'zi baholash darajasiga bog'liqdir. O'zi haqida keraksiz hech nimaga yaramaydigan sub'ekt deb o'ylaydigan odam taqdirini yaxshilash uchun istar- istamas kuch- g'ayrat sarflaydi. Aksincha, o'zlarini yuqori baholaydigan odamlar ko'pincha juda qattiq ishlashga moyildirlar. Ular yaxshi ishlamaslikni o'zlariga munosib emas deb hisoblaydilar.

To'g'ri o'zini- o'zi baholash dastavval individ faoliyati natijalari ta'sirida shakillanadi. Lekin hamma gap shundaki bu natijalarni ta'sirini atrofdagilar baholaydilar. Shuning uchun atrofdagilarning bahosi o'zini- o'zi baholashni belgilab beradi. O'ziga bo'lgan tuyg'u boshqalarning unga bildirgan fikri tufayli shakillanadi va mustahkamlanadi. Agar atrofdagilar ta'lim muassasasi o'quvchisiga xurmat bilan munosabatda bo'lishsa u ham o'zini haqiqiy hurmatga sazovor deb hisoblay boshlaydi. Agar, aksincha ish qilinsa, o'quvchiga muntazam iltifotsizlik ko'rsatilganda, asosiy e'tibor uning kamchiliklariga qaratilsa, unda uning o'zi haqida hurmatga sazovor emas degan xulosa chiqarishdan o'ziga imkoni qolmaydi. Bunga nisbatan ham turlicha holat ro'y berishi mumkin: Loqaydlik, beadablik, tajovuzkorlik va boshqalar.

O'zini- o'zi baholash shakillanib borgan sayin, ular atrofdagilarning fikridan va hatto faoliyatning aniq natijalaridan tobora mustaqil bo'la boradi. Barqaror o'zini- o'zi baholash shakillanib bo'lishi bilan u o'zini-o'zi mustahkamlash tamoyiliga ega bo'ladi. Bu o'zini- o'zi yuqori baholashga ham o'zini- o'zi past baholashga ham taalluqlidir. Masalan, ota- ona yoki ulardan birining kamsituvchi munosabati boshqalar ishtirokidagi faoliyat oldida, jumladan imtihon oldidan qattiy qo'rquvni shakillantirishi mumkin.O'quvchi imtihonni muvaffaqiyatli topshirganda ham, uning o'ziga- o'zi past baho berishini o'zgartirmaydi. Uning boshida quyidagi fikr shakillanadi: "Bu muvaffaqiyatlarning hammasi tasodifiy u qobiliyatsiz o'quvchi ekanligini o'qtuvchilar qanchalik kech aniqlasalar, uyat ham shunchalik daxshatli bo'ladi. Bu norisolik tuyg'usi odamni bir umr taqib qilishi mumkin.

Odamning o'zini- o'zi baholash darajasi u hammaning o'rtasida bildiradigan fikr bilan ham belgilanmaydi, balki u muntazam ravishda o'ziga nisbatan qanday harakat qilishi bilan belgilanadi. Agar odam unga e'tiborsizlik qilishlariga o'ta hissiyotli bo'lsa, agar u, zaifliklari namoyon bo'lishi mumkin bo'lgan, vaziyatlardan zo'r berib qoshishga urunsa uning ish qobiliyatini yomonlashtiradigan darajagacha orzuga berilsa, uning o'ziga ishonmasligi xususida xulosa chiqarish uchun barcha asoslar bor va aksincha, hatto odam kamtar bo'lib tuyulsada, o'ziga ancha yuqori baho berishi to'g'risida hukm chiqarish imkonini beradigan me'zonlar ham mavjud: u atrofdagilarni haqoratlamay o'z nuqtai- nazariga amal qiladi; agar boshqalar u bilan rozi bo'lmasalar unchalik xafsalasi pir bo'lmaydi, u muvaffaqiyatsizlikka uchraganda o'zini- o'zi oqlamaydi va umidsizlikka tushmaydi, u odamlarga hurmat bilan munosabatda bo'ladi va boshqalardan o'ziga nisbatan salbiy fikrni kutib o'tirmasdan va mutlaqo sazovor bo'lgan maqtovlarni rad etmay qo'lidan kelgancha boshqalarga yordam berishga intiladi. Bunday odam o'z harakatlarining tushunishiga loyiq va hurmatga sazovor ekanligini nazarda tutadi.

O'z- o'zini baholash bu boshqa odamlarni baholashiga qaraganda ancha murakkab hodisadir. O'z- o'zini baholash baholashga nisbatan ancha kechroq shakillanadi. Barcha yosh guruhlarda odamlar o'zlariga nisbatan boshqalarni xolisroq baholaydilar. O'ziga boshqalar nuqtai nazardan fikr bildirish qobilyati muloqotda va jamoa faoliyatida rivojlanadi. O'ziga baho berish jarayoni- bu doimiy va davom etuvchi bir faoliyat. Uni har kuni mustahkamlash va rivojlantirish zarur. Aks holda, vaqt o'tishi bilan o'ziga bo'lgan pasayishi mumkin. O'zini sevish, qadrlash va rivojlantirish, nafaqat muvaffaqiyatga, balki ichki tinchlikka va farovonlikka olib keladi.