Qo'rquv Vaxima, Xavotir va bezovtalik: Psixologik Holatlar va Ularni Yengish Yo'llari

Qo'rquv- bu har birimiz hayotimizda duch keladigan tuyg'u. Boshqarib bo'lmaydigan qo'rquv hujumlarning paydo bo'lishining sabablari to'liq tushunilmagan. Ammo ma'lumki, ko'pincha fobiyalar genetik jihatdan ularga moyil bo'lgan odamlarda namoyon bo'ladi. Qo'rquv- bu har birimiz hayotimizda duch keladigan tuyg'u. Biroq, nevroz bilan og'rigan odam boshqa odamlarga qaraganda ko'proq qo'rquvni boshdan kechiradi.Qo'rquv hech qanday sababsiz tug'uladi. Ba'zilar, masalan, omma oldida gapirishdan qo'rqishadi, boshqalari eri yoki ota- onasi bilan bahslashishdan qo'rqishadi. Bu holatlar hayot uchun hech qanday xavf tug'dirmaydi, lekin ular haqida o'ylashning o'zi odamni haqiqiy xavf ostida qolgandek his qiladi.

Vahima hujumi -qo'rquv hissi va vegetativ (somatik) alomatlar bilan namoyon bo'ladigan jiddiy tashvish hujumi. Bir necha daqiqadan bir soatgacha, ba'zan esa ko'proq davom etishi mumkin. Dastlab, hujumlar haftada 1-2 marta sodir bo'ladi, kasallikning kuchayishi yoki stressli vaziyatda ular har kuni paydo bo'la boshlaydi. Vahima hujumining paydo bo'lishi (vahima hujumlari) nevroz belgilaridan biridir.

Agar bunday holat irodaga qarshi yuzaga kelsa, uni nazorat qilib bo'lmaydi va inson o'z- o'zidan qutulolmasa, u obsesif qo'rquv deb ataladi. Ushbu holatning bir turi- fobiya.

Fobiya- bu doimiy, boshqarib bo'lmaydigan qo'rquvni boshdan kechiradigan odamning obsesif holati. Fobiya, jiddiy fikrlash buzilishdan farqli o'laroq, ongni saqlab qolish va aldanishlarning yo'qligi bilan tavsiflanadi. Bugungi kunga qadar 600 dan ortiq fobiya turlari aniqlangan. Ular ham turlicha tasniflanadi. Eng oddiy tasnif fobiyalarini “yoshga qarab” ajratadi: 

• bolalikdagi qo'rquv;
• o'smir;
• ota- ona;

Boshqarib bo'lmaydigan qo'rquv hujumlarning paydo bo'lishining sabablari to'liq tushunilmagan.Ammo ma'lumki, ko'pincha fobiyalar genetik jihatdan ularga moyil bo'lgan odamlarda namayon bo'ladi. Bolalarni tarbiyalash jarayonida tashvishga tushgan ota- onalar o'z farzandlariga atrof- muhitdan qo'rqishadi. Yaxshi tasavvurga ega bo'lgan hissiy odamlar vahimaga ko'proq moyil bo'ladi.

Aniqlanishicha, agar odam bir marta xavfli (yoki xayoliy xavfli) vaziyatga tushib qolsa, u holda tajribali his- tuyg'ular bilan bog'liq fobiya rivojlanish ehtimoli ko'p marta ortadi. Inson o'zi boshdan kechirgan his- tuyg'ularidan qo'rqib, bu vaziyatning takrorlanishiga yo'l qo'ymaslik uchun har tomonlama harakat qiladi. Bunday odamlar bilan psixologik ish olib borishda ular ko'pincha vaziyatning o'zidan emas, balki o'sha paytda boshdan kechirgan tajribalari va his- tuyg'ularidan qo'rqishlari ma'lum bo'ladi.

Fobiyalarning asosiy alomati odamda vahima qo'zg'atishi mumkin bo'lgan qo'rqichli vaziyatdan qochish uchun obsesif istakdir. Bunday vaziyatda odamning tasavvurida xavf kuchayishi bilan qo'rquv kuchayadi. Bunday hujum quyidagi alomatlar bilan birga keladi: titroq, kuchli terlash (sovuq ter), tez yurak urishi, butun tananing (yoki uning alohida qismlarining) uyquchanligi va zaifligi, tomoqdagi spazm, oshqozon buzulishi (alohida hollarda, hatto qusish mumkin) , bo'g'ilish hissi, o'z tanasi ustidan nazoratni yo'qotish. Bunday holatda odamlar hushidan ketish arafasida yoki aqldan ozgandek his qilishadi. Ushbu belgilarning kamida to'rttasi mavjudligi odamda fobiya mavjudligini ko'rsatadi.

1. Qo'rquv- Tabiiy Instinkt va Uning Ortidagi Sabablar

Qo'rquv- odamning o'z hayotini yoki xavfsizligini saqlab qolish uchun instinktiv ravishda his qiladigan hissiyotdir. Bu insonning psixologik va jismoniy holatda katta o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Qo'rquv, odatda, aniq xavfli yoki tahdidli vaziyatlarda yuzaga keladi, masalan, hayotga xavf soluvchi vaziyatlarda yoki katta ijtimoiy voqealardan.

Qo'rquvning asosiy sabablari:

• Tabiatdan kelgan xavflar: Dastlabki insonga xos bo'lgan qo'rquv- bu ulkan hayvonlar yoki tabiiy ofatlardan qo'rqish edi. Hozirgi kunda bu xavflar odamga kamroq ta'sir etadi, ammo instinkt hali ham mavjud.
• Ijtimoiy qo'rquv: Jamiyatda o'zini tanitish, boshqa odamlar tomonidan baholanish yoki jamiyatga mos kasallikdan qo'rqish ko'plab odamlar uchun muammo hisoblanadi.
• Kelajakdagi noxush voqealar: Yaqin kelajakda yuz berishi mumkin bo'lgan muammolar (ishni yo'qotish, moliyaviy muammolar, sog'liq muammolari) qo'rquvni kuchaytiradi.

Qo'rquvni yengish uchun quyidagi usullar qo'llaniladi: 

Nafas olish texnikalari: Nafasni chuqur olish va o'zgarishni anglash orqali inson qo'rquvni yengishga erishishi mumkin.

Mindfulness (diqqatni jamlsh): Hozirgi lahzaga diqqatni jamlash orqali odam kelajakdagi noxush fikrlarni kamaytiradi.

Kongnitiv xulq- atvor terapiyasi (CBT): Ushbu terapiya usuli odamlarning xayoliy qo'rquvlarni boshqarish va real xavflar orasidagi farqni tushunishga yordam beradi.

2. Vaxima- Tezkor va Kuchli Xavotir 

Vaxima shuningdek panik hujum deb ataladigan holat, odatda odamning kutilmagan va tez boshlanuvchi qo'rquv hissiyotidir. Bu holatda, odam o'zini xavf ostida deb his qiladi, lekin jismoniy xavf yo'q. Vaxima hujumlari, ko'pincha tasodifiy ravishda yuzaga keladi va insonni to'liq nazoratdan chiqaradi.

Vaxima hujumlarning Sabablari: 

• Stress va haddan tashqari ishlash: Uyqu yetishmasligi, ishdagi ortiqcha bosim, o'z- o'zini qadrlashning pastligi va boshqa stress omillari vaxima hujumlarini keltirib chiqarishi mumkin.
• Genetik omillar: Ba'zi odamlar vaxima hujumlariga ko'proq moyil bo'lishi mumkin. Ularning oilasida bu holat kuzatilgan bo'lsa, ular ham shunga o'xshash hujumlarga duch kelishi mumkin.
• O'tgan travmalar: Yuzaga kelgan travmatik tajribalar va hissiy yaralar vaxima hujumlarini keltirib chiqarishi mumkin.

Vaxima hujumlarini boshqarish uchun quyidagi metodlar tavsiya etiladi:

Chuqur nafas olish. Chuqur va sekin nafas olish vaxima hujumlarini tezda yengishga yordam beradi.

Relaksatsiya texnikalari: Musiqa tinglash, meditatsiya yoki yoga kabi usullar stressni kamaytiradi.

Psixoterapiya:CBT kabi metodlar yordamida vaxima hujumlarini tahlil qilish va ularni yengish mumkin.

3. Xavotir- Kelajakdagi Noxush Voqealar Haqida o'ylash

Xavotir- bu kelajakda yuz berishi mumkin bo'lgan noxush voqealar haqida o'ylashdir. Odam doimiy ravishda “agar” deb o'ylashadi, ya'ni kelajakdagi salbiy natijalar haqida tasavvur qilishadi. Xavotir ko'pincha odamni psixologik ravishda charchatadi va ularning kundalik hayotini qiyinlashtiradi.

Xavotirning Sabablari:

• Noma'lumlikdan qo'rqish: Kelajak haqida noma'lum bo'lish, odamda xavotir va tashvishlarni keltirib chiqaradi.
• Yuqori talablar va o'zini baholash: O'ziga yuqori talablar qo'yish va ba'zan bu talablarni bajara olmaslik xavotirni kuchaytiradi.
• Ijtimoiy bosim: Jamiyatning idealizatsiya qilgan shakli yoki o'ziga bo'lgan yuqori talablar odamda xavotirni oshiradi.

Xavotirni yengishning ba'zi yo'llari:

O'z fikrini boshqarish: Xavotirli fikrlar o'rniga, odam o'zini ijobiy va konstruktiv fikrlar bilan to'ldirishi kerak.

O'ylashni “to'xtatish” texnikasi: Xavotirni oshirayotgan noxush fikrlarni “to'xtatish” va ularni sog'lomroq fikrlar bilan almashtirish mumkin.

Fizik mashqlar: Jismoniy faollik va sport, xavotirni kamaytirishning samarali usulidir.

4. Bezovtalik-Hayotning O'zgarmas Qismi

Bezovtalik- bu o'zini xavfsiz his qilmaslik va umuman hayotning tabiiy oqimiga qarshi turushdir. Bu holat, ko'pincha, tashvishlar va stresslar ortiqcha to'planib qolganda yuzaga keladi. Bezovtalik, xususan, odamning hissiy holatini hamda kundalik faoliyatini sezilarli darajada yomonlashtiradi.

Bezovtalik sabablari:

• Uyqusizlik va yomon turmush tarzi: Yomon turmush sharoiti yoki doimiy uyqusizlik odamni bezovta qiladi.
• Aloqalar muammolari: Oila, do'stlar yoki ishdagi noxush vaziyatlar bezovtalikni keltirib chiqarishi mumkin.
• Yuksaluvchi ijtimoiy va iqtisodiy bosimlar: Ijtimoiy yoki iqtisodiy qiyinchiliklar odamni bezovta qilishi mumkin.

Bezovtalikni yengish uchun:

Vaqtni boshqarish: Vaqtni samarali boshqarish va ustuvor vazifalarni aniqlash odamning bezovtaligini kamaytiradi.

Relaksatsiya va meditatsiya: Bu usullar odamning tinchlanishiga va hissiy holatini yaxshilashga yordam beradi.

Ijtimoiy qo'llab- quvvatlash: Oiladan va do'stlardan yordam olish bezovtalikni yengishda muhim ahamiyatga ega.

Qo'rquvning o'zi bizga faqat intrapsixik mojarolar haqida signal beradi, agar ular kechiktirilsa, kasalikka aylanadi. Hech qanday ruhiy rivojlanish tashvishsiz va qo'rquvsiz sodir bo'lmaydi. Va tashqi dunyoning xavf- xatarlari bilan bog'liq haqiqiy qo'rquvga qo'shimcha ravishda, odam mantiqsiz qo'rquv hissiyotlariga duch kelishi mumkin. Bunday irratsional qo'rquvning sababi inson ruhiyatining tubida uning ongsizligi yotadi. Ongsiz ruhiy jarayonlarni o'rganishda fobiya va qo'rquvning asosiy sabablari ishlab chiqiladi, bu esa barqaror ta'sirga erishish imkonini beradi.

Nafas olishingizga e'tibor bering!

Ba'zi fobiya bilan og'rigan bemorlar nafas olish yo'li bilan jismoniy alomatlardan xalos bo'lishlari mumkin. Anksiyeti buzilishidan aziyat chekadigan ko'plab odamlar noto'g'ri nafas olishlari aniqlandi. Ko'pincha- sayoz, tez yoki deyarli faqat yuqori ko'krakda.

Sekin nafas olishni o'rganing. Buni og'iz orqali emas, balki burun orqali qilish osonroq. Yana bir narsa: diafragma bilan nafas olishni yaxshi biling, chunki o'pkaning yuqori qismidan nafas olish giperventiliya xavfini oshiradi. Sinov uchun o'rnizdan turing, bir qo'lingizni oshqozoningizdan yuqoriga, ikkinchisini ko'kragingizga qo'ying. Nafas oling va qaysi qo'l ko'proq harakat qilishini ko'ring. Agar ko'kragingizda bo'lsa, diafragma nafas olishini o'rganishingiz kerak. 

Diqqat: Amifizem yoki astma kabi surunkali nafas olish kasalliklari bo'lgan odamlar yangi nafas olish texnikasini sinab ko'rishdan oldin shifokor bilan maslahatlashishlari kerak.

Aytish kerakki, har bir kishi o'ziga xos tarzda qo'rquv va xavotirdan aziyat chekadi, har birining o'ziga xos qiyinchiliklari va kuchli tomonlari bor. Qiyin holatlarda qo'shimcha yorda talab qilinadi. Davolashning muvaffaqiyati uchun qo'rquv va xavotirning haqiqiy sabablarini aniqlash juda muhimdir. Keyin tajribali psixolog/psixoterapevt sifatli davolanish imkoniyatiga ega bo'ladi, o'rganing va ijobiy natijaga erishing. To'g'ri davolanish bilan qo'rquv abadiy yo'qoladi.