Bolalar va o'smirlarda o'z-o'zini hurmat qilish
O'smirlik yoshi-bu shaxsning ikkinchi tug'ilish vaqti. Va bu tug'ilish, afsuski, qiyinchiliksiz to'liq bo'lmaydi. Ko'pgina o'spirinlar kattalar tomonidan tushunmovchilik, his-tuyg'ularning chalkashligi, qiziqishlarning nomuvofiqligi, o’z xohishlaridaga cheklovlardan aziyat chekmoqda. Har birimizning "men" imizga bo'lgan qiziqishimiz — bizning xususiyatlarimiz, imkoniyatlarimiz, qobiliyatlarimiz — har bir yoshda har xil yo'llar bilan namoyon bo'ladi, hayotning har bir bosqichida u yangicha ranglar va xususiyatlar bilan boyitilib namoyon bo’ladi.
O'z — o'zini anglash-bu murakkab aqliy jarayon, ongning o'ziga xos shakli bo'lib, u o'ziga qaratilganligi bilan tavsiflanadi. O'z-o'zini anglashning muhim tomoni bu o'z-o'zini hurmat qilishdir. O'z — o'zini hurmat qilish-bu odamning o'zini baholashi: uning fazilatlari, imkoniyatlari, qobiliyatlari, faoliyatining xususiyatlari. O'z-o'zini hurmat qilish ikki omilning birligida shakllanadi:
* insonning o'zi haqidagi bilimlari;
* u bu bilimlarni qanday qabul qilishi va baholashi;O'z-o'zini hurmat qilish to'g'ri yoki noto'g'ri, yuqori yoki past, barqaror yoki beqaror bo'lishi mumkin.O'z-o'zini hurmat qilish darajasi insonning barcha harakatlariga ta'sir qiladi. Ko'pincha, shaxsning o'zini o'zi qadrlashi kam baholanadi, ya'ni insonning haqiqiy imkoniyatlari insonning o'z imkoniyatlari haqidagi g'oyalaridan yuqori. O'smirlar ko'pincha o'zlariga " men kimman?”, “atrofdagilarning ko'ziga qanday qarayman?”, “ular mening tashqi ko'rinishim haqida nima deb o'ylashadi?”, “men boshqalardan go'zalmanmi yoki yo'qmi?”degan savollar bilan o’zlarini taqib qilin yurishadi. Axir, o'spirinlik davridagi "yangiliklardan" biri shundaki, o'zini, tashqi qiyofasini baholash deyarli butunlay va butunlay boshqalarning fikriga asoslanadi. Va bu hech qanday "atrofdagilar" emas, balki tengdoshlar deb xulosa qila olamiz.
Aynan o'smirlik davrida jismoniy etishmovchilikning patologik qo'rquvi ko'pincha paydo bo'ladi. Ushbu qo'rquvning mavzusi burun va quloq shaklidan tortib to o'sishgacha bo'lgan har qanday narsa bo'lishi mumkin. Bularning barchasi qabul qilingan standartlarga javob berishi kerak va me'yordan ozgina chetga chiqish haqiqiy azob – uqubatlarning yaqqol ko’rinishi bo’lishi mumkin. Bu o’zgarishlar har bir o’smirga har xil namoyon bo’ladi va har xil ta’sir ko’rsatadi. Bunday paytda ularga qanday qabul qilish, qanday o’zgarishlarni kutish haqida ota- onalar yaqindan do’st sifatida yordam berib , boshqacha qilib aytganda o’z tillarida emas o’spirinlar tilida tushuncha berib , maslahat berishlari kerak. Bu paytda ularda shunday xususiyatlar kuzatiladi:
*o’zini juda kamsitilgandek his qilish;
*agressiya
*tez jahl qilish
*har narsaga tez xafa bo’lib qo’lish
"O'z-o'zini hurmat qilish darajasini aniqlash"testi.
1. Biror narsa aytmaslik yoki qilmaslik kerak degan fikr sizni qanchalik tez-tez qiynaydi?
a. juda tez-tez-1 ball;
b. ba'zan-3 ball.
2. Agar siz yorqin va aqlli odam bilan muloqot qilsangiz, unda:
a. uni aql bilan engishga harakat qiling - 5 ball;
b. siz musobaqaga aralashmaysiz, lekin unga kredit bering va suhbatdan chiqing — 1 ball.
3. Sizga eng yaqin bo'lgan fikrlardan birini tanlang:
a. ko'pchilik uchun omadli bo'lib tuyuladigan narsa, aslida mashaqqatli mehnat natijasi 5 ball;
b. muvaffaqiyatlar ko'pincha vaziyatlarning baxtli kombinatsiyasiga bog'liq - 1 ball;
v. qiyin vaziyatda asosiy narsa qat'iyat yoki omad emas, balki ma'qullashi yoki tasalli berishi mumkin bo'lgan odam — 3 ball.
4. Sizga parodiya ko'rsatildi. Siz:
a. sizda o'ziga xos narsa borligidan kuling va xursand bo'ling-3 ball;
b. shuningdek, sherigingizdan kulgili narsani topishga harakat qiling va uni masxara qiling-4 ball;
v. xafa bo'ling, lekin shaklni topshirmang — 1 ball.
5. Siz har doim shoshilayapsizmi, vaqtingiz etishmayaptimi yoki bir kishining imkoniyatlaridan oshib ketadigan vazifalarni bajarishga kirishyapsizmi?
a. ha-1 ball;
b. yo'q-5 ball;
v. bilmayman - 3 ball.
6. Siz sovg'a sifatida atirni tanlaysiz. Sotib oling:
a. sizga yoqadigan atirlar - 5 ball;
b. siz xursand bo'lasiz deb o'ylagan ruhlar, garchi siz ularni shaxsan yoqtirmasangiz ham-3 ball;
v. yaqinda teleko'rsatuvda reklama qilingan ruhlar.
7. Siz o'zingizni hayotdan butunlay boshqacha tutadigan turli vaziyatlarni tasavvur qilishni yoqtirasizmi?
a. ha-1 ball;
b. yo'q-5 ball;
v. bilmayman - 3 ball.
8. Do'stlaringiz sizdan ko'ra ko'proq muvaffaqiyatga erishsa, bu sizni xafa qiladimi?
a. ha-1 ball;
b. yo'q-5 ball;
v. ba'zan-3 ball.
9. Biror kishiga e'tiroz bildirish sizga zavq bag'ishlaydimi?
a. ha-5 ball;
b. yo'q-1 ball;
v. bilmayman - 3 ball.
10. Ko'zlaringizni yuming va 3 rangni tasavvur qilishga harakat qiling:
a. moviy-1 ball;
b. sariq-3 ball;
v. qizil — 5 ball.
Ballarni hisoblash;
50-38 ball. Siz o'zingizdan mamnunsiz va o'zingizga ishonchingiz komil. Sizda odamlar ustidan hukmronlik qilish, o'zligingizni ta'kidlashni, fikringizni ta'kidlashni yaxshi ko'rish uchun katta ehtiyoj bor. Siz haqingizda nima deyilganiga ahamiyat bermaysiz, lekin o'zingiz boshqalarni tanqid qilishga moyilsiz. Qanchalik ko'p ball to'plasangiz, "siz o'zingizni yaxshi ko'rasiz, lekin boshqalarni sevmaysiz"degan ta'rif sizga shunchalik mos keladi. Ammo sizda bitta kamchilik bor: o'zingizga juda jiddiy munosabatda bo'ling, hech qanday tanqidiy ma'lumotni qabul qilmang. Va agar test natijalari sizga yoqmasa ham, ehtimol siz "hamma taqvimlarni yolg'on gapiradi" degan bayonot bilan "o'zingizni himoya qilasiz". Va afsus…
37-24 ball. Siz o'zingiz bilan uyg'unlikda yashaysiz, o'zingizni bilasiz va o'zingizga ishonishingiz mumkin. Shaxsiy xarakterdagi va odamlar bilan munosabatlardagi qiyin vaziyatlardan chiqish yo'lini topish uchun qimmatli mahoratga egasiz. O'zingizga va boshqalarga bo'lgan munosabatingiz formulasini quyidagi so'zlar bilan ifodalash mumkin:"o'zimdan mamnunman, boshqalardan mamnunman". Siz o'zingizni normal sog'lom baholaysiz, o'zingiz uchun qo'llab-quvvatlash va kuch manbai bo'lishni bilasiz va eng muhimi, boshqalarning hisobidan emas.
23-10 ball. Shubhasiz, siz o'zingizdan mamnun emassiz, aql-idrokingiz, qobiliyatingiz, yutuqlaringiz, tashqi ko'rinishingiz, yoshingiz, jinsingiz haqida shubha va norozilik sizni qiynaydi ... to'xtating! Kim o'zini sevish yomon deb aytdi? Sizni o'ylaydigan odam doimo o'zidan norozi bo'lishi kerakligini kim ilhomlantirgan? Albatta, hech kim sizdan xotirjamlikni talab qilmaydi, lekin siz o'zingizni qabul qilishingiz, o'zingizni hurmat qilishingiz, bu yorug'likni o'zida saqlashingiz kerak.
O'z-o'zini hurmat qilishni oshirish juda muhin, garchi bu ko'pincha juda sekin jarayon bo’lib kuzatilsa ham. Bu yerda o'zingizni past baholash chegarasidan o'tmaslikka yordam beradigan ba'zi maslahatlar mavjud.
1. O'zingizni boshqa odamlar bilan taqqoslashni to'xtating. Har doim sizdan kattaroq narsaga ega bo'lgan va sizdan kamroq odamlarga ega bo'lgan odamlar bo'ladi. Agar siz taqqoslash bilan shug'ullanadigan bo'lsangiz, unda siz doimo sizning oldingizda juda ko'p raqiblarga ega bo'lasiz, ularni yengib bo'lmaydi.
2. O'zingizni haqorat qilishni va qoralashni to'xtating. Agar siz o'zingizga va qobiliyatingizga nisbatan salbiy so'zlarni takrorlasangiz, o'zingizni hurmat qilishning yuqori darajasini rivojlantira olmaysiz. O'z-o'zini hurmat qilishni tuzatish sizning o'zingiz haqingizda aytgan so'zlaringiz bilan bevosita bog'liq.
3. "Rahmat"deb javob berganlarga barcha maqtovlar va tabriklarni qabul qiling. Iltifotga "ha, hech qanday zarurat yo'q" kabi bir narsa bilan javob berganingizda, siz ushbu iltifotni rad etasiz va shu bilan birga o'zingizni past baholab, maqtovga loyiq emasligingiz haqida xabar yuborasiz. Shuning uchun maqtovni qabul qiling.
4. Sizni qo'llab-quvvatlashga tayyor bo'lgan ijobiy va o'ziga ishongan odamlar bilan muloqot qilishga harakat qiling. Sizni va g'oyalaringizni doimiy ravishda bostiradigan salbiy odamlar bilan o'ralganingizda, sizning qadr-qimmatingiz pasayadi. Boshqa tomondan, qabul qilinganda va rag'batlantirilganda, siz o'zingizni yaxshi his qilasiz va o'zingizning shaxsiy qadr-qimmatingiz oshadi.
5. Ijobiy fazilatlaringiz ro'yxatini tuzing va tez-tez murojaat qiling!
Sizga muvaffaqiyatlar!